Primeiro foi a sempre estraña e inhumana Natureza (covid) e agora a maldade dalgúns homes (invasión de Ucraína)… E pasa de dous anos nos que a crueldade do meu abril xa non é só a que cantou Elliot nos primeiros versos do seu poema O ermo: ese cíclico renacer das plantas e das inertes raíces que, coa chegada de cada primavera, contemplamos entre o pasmo e o espanto mentres sentimos o esmorecer das nosas vidas co decorrer do tempo. Xa perdín a conta das horas gastadas en ler, comentar e debater con amigos e coñecidos sobre a pandemia, primeiro, e, desde o 24 de febreiro, sobre a guerra e as súas consecuencias, e de paso, como acostuma suceder neste tipo de conversas, sobre todo o divino e o humano. Certo que a miña curiosidade polo Mundo e os negocios dos humanos, o vicio que pillei de mozo pola lectura da prensa e o meu carácter de conversador tabernario, apaixonado, altisonante e desmesurado, sen chegar case nunca a gañar altura nin profundidade intelectual, non son calidades que me acheguen cara un silencio as veces necesario e reparador. Que lle vou facer! Por outra parte, vida interior non teño, e tampouco me parece desacertada a invitación que propuxo aquel alter ego de Ferlosio, don Jacinto Batalla y Belvellido: «No desperdicies el silencio, habla; no desperdicies el papel, escribe». Iso si, sen chegar ao radicalismo que amosou Clarice Lispector na súa novela A hora da estrela (1977): «Se aínda escribo, é porque non teño nada máis que facer no mundo mentres agardo pola morte».
Debo confesar que pouco tirei en limpo deste tipo de conversas, que acostuman rematar nunha sorte de nihilismo existencial despois de renegar do Sistema, esa outra cara de Deus. Todo vai mal e nada se salva: a deficiente democracia, os manipuladores medios de comunicación, o alienante hiperconsumismo, o rampante individualismo, o totalitario poder controlador das novas tecnoloxías, o malvado proceder das grandes farmacéuticas, o sempiterno inxusto capitalismo… Sempre hai algo ou alguén que é o culpable do noso malestar e das crises das nosas sociedades. A queixa convértese no único argumento, e como ben argumentaba o escritor e xornalista José Andrés Rojo nun artigo de fai anos, «Si la queja se convierte en el motor del mundo, y todos somos antes víctimas que ciudadanos, ya no hay mucho margen para el diálogo: no pedimos un buen Gobierno, exigimos una reparación» (José Andrés Rojo, “Pequeñas dosis letales de venganza”, El País, 05/07/2019). Non se trata de abandonar as necesarias críticas e protestas contra as inxustizas, as desigualdades e o que está mal e debe ser mellorado, pero si de buscar alternativas políticas reais, parciais, temporais e posibles aos problemas que temos como sociedade, desbotando esa idea totalitaria dunha única solución final e que, polo que coñecemos do acontecer histórico da humanidade, sempre foi peor e criminal. Sen esquecer que as democracias, ademais de defender os grandes valores, tamén deben demostrar que son eficaces a hora de gobernar e de procurar benestar aos cidadáns. En fronte teñen, terán e teremos aos que propugnan a volta a aldea gala de Asterix, a refuxiarse nun glorioso e falso pasado da nación (así de claro falaba Eric Zemmour, candidato da extrema dereita francesa: «Son nostálxico e reaccionario»), ou aos profetas que anuncian o amencer dunha Nova Era e que, como dícía Ferlosio nun dos seus pecios, sabendo o que sabemos de tantas Novas Eras do pasado, «tienen la desvergüenza y la osadía de teñirse el pelo con los dorados rizos de la aurora».
Pintan bastos e semella que todo cristo busca refuxio: na nación, no grupo ideolóxico, na comuna de amigos e mesmo na familia. Postos a refuxiarse, antes que guarecerse en calquera dos colectivos citados, penso que é mellor facelo na figura do individuo cidadán que apoia e traballa polo común desde a súa responsabilidade racional. Polo demais, imaxino que seguiremos desesperándonos e abominando do Mundo de cando en cando, que os receos serán moeda común nas relacións e que certos humanos continuarán co vicio de querer facerse donos dos seus paisanos, por dicilo coa letra da canción Si las cosas no fueran, de Chicho Sánchez Ferlosio. Agardo que tamén teñamos tempo, no ciclotímico abril, fará gris, fará bo tempo, para compartir devagar viños e conversas cos amigos e mesmo para, empregando de novo a letra da canción, buscar acubillo entre as pernas e o peito da persoa amada, ou para non erguerse da cama compartida e converter o leito nun Tahití, como cantaba Aute…. Hailles cancións máis sabias que moitos libros de auto axuda e tratados de psicoloxía ou filosofía baratas.
Alfonso Mato