Agradeciendo vuestro interés y colaboración para sacar de los cajones letras valiosas de grandes autores, te animamos a que participes, habiéndolo hecho ya los siguientes que a continuación indicamos:

elcercano, Paloma Varela, Arturo Vispo, Adolfo Dominguez, Manuel Montero, Acisclo Manzano, Alfonso Mato, Marisa Eguileta (2), Chesi, Patty Chao, Carlos Abella, María Bouzo (2), José Troncoso, Chelo Nogueira (4), Alfonso Pazos, Paco Novoa, Carlos García-Manzano, Emilio Atrio, Miguel Pérez de Juan, Jose Jaime Vázquez, María Signo Fuentes, Juan Pulido, Alfonso S. Izquierdo, Artur Yuste, Jacinto Seara, Rafael Salgado (2), Pese Ferro, Alex Vasallo, Alejandro Ávila, Alberto Cacharrón, Moncho Martínez, Jorge Velasco, Willy García-Calvo, Rubén Saavedra, Gonzalo Suárez, Santiago Conde-Corbal, Juan Maceiras, Paco Cacharro (2), Marta R. de la Fuente, Rita Garrido, Alfonso Prada, Alfonso Cortés, Chus Blanco, Felisa I. Fernández, Juana Montes, Maloles Alvarez, Jose Luis Mosquera, Javier Suances, Juan Novo, Miguel Caride, Xandre García-Caballero (3), Juan Fonseca, Miguel Santalices, Juan Brasa, Alexandro, Pilar G. Carnero, Chiruca Varela, Chechu Jiménez, Alcira Cibeira, Manuel Rapela, Santiago Barreiros, Javier González Hermida, David Simón Lorda, Isabel Rodriguez Sobrino, Antón Casais, Juan R. Valencia, Manu Seguín, Stella Estrada, Saleta Díaz, Mon, Suso Outeiriño, Guillermo Díez, Milagros Hermida, Angeles Fernández, Xosé M. Dominguez, Juan Cabanelas, Maribel Outeiriño, Simone Saibene, Javier Cortizo, Carmen Barros, M.Xolé Gabeiras, Pura Sevilla, M. Xolé Traba, Pilar Gil, Josefa Bernárdez, Jose Liceras, Maite González, Alberto López, Susana González, Luis Pérez de Juan, Emilio Nieto, David Fernández, Eva Conde-Corbal, Cris Conde-Corbal, Mª Jesús Gómez, Manuela Gil, Antón Gavela, Julio Larbec, Iván Fidalgo.

4.- A morte é cotiá, natural, universal, inclasificable: cada un de nós é o primeiro en morrer, escribiu Ionesco. As actitudes da sociedade perante a morte son variadas, mais o moribundo sempre está só no intre do pasamento. O cadáver ten unha historia, unhas xeiras. Historia refugada da que nada se quere saber e a que se pretende excluír queimando eses refugallos desacougantes en que nos convertemos ao morrer, ou procurando embalsamalos, soterralos, ou conxelalos antes de que o proceso da corrupción comece: velaí as razóns de que os corpos dos santos que se mantiñan enxoitos, ceibos da corrupción e dos vermes, fosen venerados dun xeito reverencial.

O modo no que nos relacionamos co cadáver revela as maneiras case sempre agochadas que gobernan a nosa relación cos vivos. Existe un paralelismo entre as etapas que atravesa o cadáver, (cadaverización, putrefacción, mineralización), e as etapas que son propias das sociedades no seu luscofusco, da moral que se derruba, das ideas políticas que esmorecen… Acaso no son moitas ideoloxías de hoxe en día asunto de enterradores e forenses? Non están as antigas utopías en proceso de mineralización? Cómpre lembrar a “corrupción” da nosa vida política ou económica?

5.- Nos libros de Louis V. Thomas ou de Ph. Ariés , antropólogos da morte, faise unha crónica esencial dos desacougos e inquedanzas que procura todo o que ten que ver co este pasamento, mais hai outros xeitos de ollar a morte como o de Lynch . A teoría da tona, que Thomas Lynch considera un consolo aldraxante cando se trata de abaixar a dor dunha perda, non foi un achado afortunado dos relixiosos dos pasados séculos. O corpo é algo máis cun cascallo que acolle un certo tempo o bretemoso espírito que supoñemos que o habita. Lynch conta, coa súa afastada ironía, a labazada que unha nai, adoecida pola dor, deixou marcada nas fazulas dun crego, cando este, diante do corpo desfeito da súa filla, ripou do almacén da súa vella e morta retórica a ladaíña supostamente consoladora da pouca importancia que cumpría darlle ao cascallo irto, deitado no sartego da funeraria: “¡Mentres eu o diga, a miña filla é a miña filla!”, berraba a nai no intre da labazada.

6.- Hai unha evidente correspondencia entre a ollada de estudoso de Thomas ou Ariés e a ollada retranqueira e non menos esculcadora de Lynch, dono dunha funeraria herdada que enterra douscentos veciños ao ano. Da mestura destas dúas olladas, podemos, se cadra, acadar un mellor entendemento dos derradeiros momentos da vida.

O que non sei é se chegaremos a nos comportar como o pai de Miguel Torga, quen, sabendo que a morte estaba preto, dicíalle ao seu fillo: “O corpo farta-se de tudo, filho, até de viver…”

Cando Milan Kundera, exiliado en Francia dende os anos 70, volveu á súa Bohemia natal xa democrática, onde os seus libros estiveran moitos anos prohibidos na súa totalidade polos gobernantes comunistas, quedou abraiado ao escoitar as queixas dos seus vellos coñecidos, que consideraban que os corenta anos pasados baixo o réxime comunista foran anos perdidos… “Perdidos?: non foron obrigados a emigrar, nin foron encarcerados, nin despedidos do seu traballo, nin mal vistos; todos viviron a súa vida no seu país, na súa casa, no seu traballo, tiveron as súas vacacións, as súas amizades, os seus amores”. Kundera, que si tivo que fuxir, critica nos seus antigos amigos o que rexeita en 1984, a novela de Orwell, que considera unha obra nefasta porque mostra a redución da vida, da realidade, a unha soa dimensión, a política, e esta, ao que ten de exemplarmente negativo: ¿Ilumina o misterio das situacións humanas ás que non chegan nin a socioloxía nin a politicoloxía?. Non. As situacións e os personaxes son dunha supina insipidez. Dicir que era útil como propaganda contra un mal totalitario non é desculpa, porque ese mal é precisamente a redución da vida á política, e da política á propaganda .

No limiar ao seu libro Sieg Heil!, recoñece José María Álvarez –¡en 2007! – que tivo moitas dúbidas en dar ao prelo o feixe de reflexións sobre o nacionalsocialismo que acolle o seu texto. “Atacado”, di, “pola ‘intelligentsia’ reinante por expresións máis moderadas das que ía expresar neste libro […] ¿que podería vir enriba de min? […] ¿entenderíanme… ou neste tempo onde a política chegou a ocupar tanto espazo nas nosas vidas como para decidir amizades e relacións, os afastaría de min…?” ..

Os temores de Álvarez, as observacións de Kundera sobre o sobrancear da política poden ser aplicadas á vida cotiá. Hai un modo máis ou menos rápido de avaliar unha persoa a que vimos de coñecer: pedirlle a súa opinión sobre alguén coñecido dos dous. Non importan tanto as opinións expresadas, boas ou malas, como a orde nas que son emitidas e a importancia que se lles concede. Cando se trata de xulgar a alguén, o costume, polo menos en certos ambientes, é botar man dalgunhas categorías, como a ideoloxía, a mestría no oficio ou o xeito de relacionarse coa xente, categorías estas que sen saber moi ben por que, teñen sona de recoller o cerne da personalidade dunha persoa. Unha vez feita a pregunta, hai que escoitar con atención. Se os xuízos seguen a orde, política / profesional / moral, o noso interlocutor é moi probable que non mereza a pena. No seu mundo, os primeiros valores, os que contan, nos que pensa en primeiro lugar, son os aliñamentos políticos, despois a competencia no oficio e no derradeiro lugar a categoría moral: é un home de dereitas (ou de esquerdas) que non é moi competente no seu, (ou si, non importa), mais que é unha boa (ou mala) persoa. Se pola contra a orde de emisión empeza coa súa categoría moral, (e moi boa ou mala xente), pasa á profesional, (é moi competente ou incompetente) e fala ao final (ou non fala) das súas ideas políticas, é probable que mereza a pena.

Agás casos políticos estremeiros que son xa unha cuestión ética e polo tanto forman parte da categoría moral, é a orde de emisión dos xuízos a que establece e informa da xerarquía de valores do informante. Entre nós, o caso de Ramón Piñeiro, que acolle críticas, xenreiras e agarimos, pode servir de test rápido. Chamémoslle, pois, Test R. P.

Hoxe é cousa doada desaparecer nunha campía na que inzan toxos, xestas e unha matogueira mesta onde se agocha o porco bravo. Xa ninguén vai rozar o toxo, apañar piñas para o lume, decotar os carballos, traballar as leiras, levar o gando a pacer… En tempos pasados había sempre xente nos campos ou no monte, e eran eses ollos os que vixiaban o incerto camiñar dos vellos desnortados. Agora os campos están ermos e baleiros. Abonda con afastarse algúns metros da casa para mergullarse nun mato no que xa non hai referentes coñecidos. Aí desaparecen, ec on eles van desaparecendo as aldeas, que, devagar, tamén son devoltas ao reino da natureza virxe. É como se estes desaparecidos, nun derradeiro pulo, quixesen fundirse coa terra na que viviron, como aquel gran xefe indio, Cabalo Tolo, que acoitelado por unha sentinela non quixo agonizar no leito, senón deitado sobre a terra á que pertencía e sobre a que escoaba o seu sangue.

Nas cidades os desaparecidos teñen outro feitío. Só no mes de xaneiro do 2010, en Ourense, foron atopadas mortas nas súas casas seis persoas de idade avanzada que vivían soas. Algún veciño, algún familiar, avisou de que desapareceran dos acostumados ritmos da vida diaria. Hai dous ou tres anos, en Francia, un home que vivía só foi atopado dous anos despois da súa morte, sentado nun sofá ollando un televisor aínda prendido. Casos como este fan lembrar o verso ermo e de soidade absoluta de Paul Celan: “en ningures preguntan por ti”.

Pode que esteamos diante dun agoiro que nos trae a nova de que Galicia, esa Galicia aparecida na historia hai moitos séculos, desaparecerá tal como a coñecemos. Primeiro, homes, mulleres e aldeas desaparecerán nunha campía erma. A costa desaparecerá asolagada por edificios . Os mortos, que é o mesmo que dicir a memoria, e que estaban dalgún xeito vivos, tamén desaparecerá e os vivos, como indica unha demografía sempre á baixa, son cada vez menos.

Todo acontece como se xa non houbese alén, máis alá, e polo que sabemos tampouco o máis acá ofrece moito aconchego.

PD: No ano 2009 houbo en Galicia 400 denuncias por desaparicións. Moitos volveron ás súas casas. Outros moitos, non. En España viven soas 2.500.000 persoas; delas, 1.250.000 teñen máis de 65 anos. En Galicia 115.000 persoas maiores de 65 anos viven soas (2010).

Hai unha variante que pode ser unha alternativa para xentes mais aqueladas. O deseñador desta variante pensa que as xentes coas que nos tratamos a cotío hai que poñelas nalgún dos andares dunha casa imaxinaria que ten baixo, primeiro e segundo piso, soto e pozo negro. No baixo están as xentes “coñecidas”, coas que nos relacionamos de xeito cortés. No primeiro andar, os amigos que non chegan aínda ao cerne íntimo. No segundo, os amigos íntimos que poden vir á nosa casa e entrar nela sen avisos nin cerimonias. No soto, aqueles que nos fixeron algunha falcatruada grave mais non definitiva. Os que non teñen perdón van ao pozo negro. Hai mobilidade entre os andares. Calquera pode baixar ou subir. Algún amigo íntimo, por un aquel calquera, pode caer até o baixo ou o soto, ou subir dende o soto ao segundo andar. O pozo negro xa non ten saída ningunha. Alí van parar todos aqueles que cometeron contra nós algunha vileza sen arranxo posible. Estea onde estea o amigo ou coñecido, as maneiras axéitanse ao andar onde os puxemos. Corteses, íntimas, ou xeadas… mais nada de alternativas si-non, que nin son xustas (a pena ten que se corresponder co delito) nin son… galegas, ía dicir. Queda dito.

Coma Belmonte, de libros sabía tamén (mais pouco de silencios, se xulgamos a súa atafegada vida) Ignacio Sánchez Mejías -o protagonista de El llanto…, de F.G. Lorca-, que escribiu varias obras de teatro, algunha delas, Sinrazón, “psicanálitica”, representada con éxito por María Guerrero. Sánchez Mejías dicía: “fixen unha comedia freudiana porque eu leo e admiro ao creador da Psicanálise dende hai anos”. Corría o ano de 1928, non o esquezamos . Esta triloxía de toureiros, o resteveiro dos Gallos, Joselito, Belmonte e Sánchez Mejías, os toureiros intelectuais, como se lles chamou daquela, son merecentes dun estudo máis polo miúdo que en Galicia tería os seus desleixos no caso máis benevolente, ou atrancos e críticas alporizadas no menos acolledor. Daquela, calemos.

Di Robert D. Kaplan que hai que estudar as guerras antigas se queremos coñecer as de hoxe. A segunda guerra púnica foi o resultado dunha paz firmada despois da primeira que, como o Tratado de Versalles, non arranxaba nada e asoballaba de tal xeito aos derrotados que procurarían vinganza. O comportamento de Maia tiña un devanceiro antigo nun feito de armas de sona recoñecida do que dá noticia Tito Livio no libro terceiro da súa Historia de Roma. No ano 458 a.C. o romano Lucio Quincio Cincinato (519-439 a.C.), que fora cónsul e vivía no campo facendo os labores da terra, foi chamado polo Senado para que se puxese ao fronte do exército con poderes absolutos de ditador para loitar contra os ecuos, volscos e aqueos que invadiran a terra romana. En poucos días, Cincinato, que recibira o aviso do Senado cando andaba na decrúa, derrotou os invasores, refugou calquera honor e volveu á súa casa a seguir traballando a terra dezaseis días despois do seu nomeamento. Catón o Vello fixo unha gabanza da súa enxoiteza e virtudes que pasou aos anais romanos e á historia como exemplo de home circio e honesto. A cidade de Cincinnati, no estado de Ohio, leva ese nome porque os americanos seica pensaban, se cadra non moi acertadamente, que Washington fora o Cincinato da revolución americana. Polo que sabemos de Washington, os loureiros semellan un pouco excesivos.

Non sei se Salgueiro Maia sabía de Cincinato, mais os valores que representaba son arquetipos éticos que van máis alá dos tempos. Maia repetía, se cadra sen sabelo, un antigo guión que moitos homes de honor seguiron ao longo dos séculos en situacións semellantes e, cómpre lembralo, coas mesmas (in)consecuencias.

Preto do Porto hai unha cidade que se chama Maia. Non é por Salgueiro Maia.

¡OBJETIVO, PARA SU PUBLICACION EN PAPEL, CUMPLIDO!

Y es que pedíamos CIEN personas que compraran anticipadamente el libro FÍOS de Santiago Lamas, cuyos artículos venimos subiendo al FOLLETIN DIGITAL de esta página los martes y viernes de cada semana, y ya los tenemos. Cien personas cuyos nombres figurarán en la última página del libro en su primera edición.

GRACIAS, a todos los que habéis hecho posible que podamos editar ya el libro tal como nos lo habíamos propuesto; y también, ENHORABUENA, porque así se hace cultura, y de la buena, ya que no sabemos si alguno de vosotros cambiaría si pudiera al autor articulista por otro, pero, indudablemente, no es caso de elcercano.

Por supuesto, GRACIAS a Santiago Lamas por creer en nosotros y dar valor con esta importante participación a nuestro proyecto, que no pretende otra cosa que ser catalizador libre para el encuentro de las personas; de sus ideas, música, arte o pensamiento, y lo que se ponga por delante.

Hoy elcercano se felicita por su suerte y brindará por el logro.

Steiner, que non fai esta singular distinción de Magrís, recoñece que a literatura irlandesa sería outra cousa sen os bares de Dublín, e que o bar americano tamén acolleu literatos. Mais o bar americano é un espazo abouxador, de luces esmorecentes e sexualidade, onde ninguén podería escribir libros de fenomenoloxía como facía Sartre no Café du Flore. Tamén se escribía e se lía nos cafés de España, mais de xeito curioso; pouco nos italianos, onde o costume en moitos deles de cobrar o café tres ou catro veces máis caro sentado que de pé na barra facía imposible para a bohemia, sempre de poucos recursos, permanecer neles. Vargas Llosa, no prólogo ao libro de Steiner, engade que o pub e as tabernas non teñen prestixio intelectual e son lugares onde se vai beber máis que a falar, ler ou pensar. Esquece, se cadra, a Taberna do Leon, onde segundo Cunqueiro o Dr. Samuel Johnson escribiu o seu Dictionary, e a Taberna Mitre –tantas veces citada por Boswell na súa oceánica e recoñecida biografía do Dr. Johnson– onde falaba de todo o que cumpría falar cunha botella de Madeira ou de Porto encol da mesa . Para o Dr. Johnson as tabernas inglesas eran a proba dun triunfo sobre os franceses, que non coñecían, nin na súa menor expresión, a vida de taberna:

“Tan pronto como traspaso a porta dunha taberna sinto a liberación da soidade: e esquezo as preocupacións […] cando me sento, atopo un dono cortés, os criados achéganse agasalleiros á miña chamada arelando saber e dispostos a satisfacer os meus desexos […] o viño, alí, avivece o meu espírito, dálle azos á conversa libre e a un intercambio de palabras con aqueles aos que máis amo; dogmatizo, e lévanme a contra e neste conflito de opinións e sentimentos atopo lecer…”

Non hai moitos anos, cando os tempos entre nós eran máis calmos, traballadores, estudantes ou rendistas tomaban un viño ou dous denantes do xantar ou da cea, facendo un percorrido repousado por dous ou tres bares. Nesas xuntanzas, sempre de consumo medido, acompañado por tapas, peneirábanse os sucesos do día, dábase noticia das novas, arranxábase o país ou falábase de literatura, de política ou de fútbol. Era, e aínda o é en certa medida, a variante nómade dos cafés europeos ou, se cadra, das tabernas inglesas. Non hai escritura, é certo, mais hai conversa. Semella que Steiner, que descoñece como é sabido a cultura galega, tampouco coñece este costume tradicional do país noso. Mais este xeito de beber, civilizado e calmo, foi esmorecendo e espállase, no seu lugar, o xeito norteño e protestante de beber: abstemios pola semana, embriagados o sábado. Semella un cambio pequeno, mais é todo un xeito de vivir civilizado o que se vai, e xa estamos pagando o tributo: o botellón, co seu ronsel de traxedias engadidas.

Das grandes civilizacións do Mediterráneo, a xudía, a católica, a ortodoxa e a islámica, só esta última é abstemia, o que revela que non coñecían a antiga triloxía de trigo, aceite e viño por seren novos no Mare Nostrum. Non sei se esta eiva foi a que os levou a este fanatismo que o Corán abeira.

Dupuy analiza dende este punto de vista o coñecido episodio da lapidación da adúltera do Evanxeo de san Xoán, tal como o relata Girard . Os escribas e fariseos conducen perante Xesús a unha muller sorprendida en adulterio e confróntano coa alternativa de obedecer a lei de Moisés, que esixe a súa lapidación, ou desafiala, o que permitiría aos escribas acusalo de non obedecer estas leis. Xesús baixa a cabeza e di: “O que estea libre de pecado que tire a primeira pedra”. Volve baixar a cabeza e debuxa no chan. Pouco a pouco, devagar, os reunidos vanse retirando comezando polo máis vello. Girard na súa análise salienta varios aspectos:

1.- Xesús baixa a mirada. Se a mantivese, desafiaría á multitude e iniciaría unha escalada simétrica que remataría coa lapidación.

2.- A primeira pedra… Xesús sabe que é “a primeira pedra” a única decisiva. O primeiro en acantazar non ten a quen imitar. É o límite 0. Imitar é moito máis doado que iniciar. Xesús enfatiza: “a primeira pedra.”

3.- Lanzar a pedra ou marchar sen facelo obedece á mesma lei mimética do recrutamento. Xesús coa súa manobra inverte a secuencia.

Trátase, sen dúbida, dunha manobra extraordinaria que revela a un Xesús (ou ao evanxelista inventor da escena), terapeuta, guieiro de homes, sabio e coñecedor da psicoloxía das masas.

Nun fermoso e terrible conto, A lingua das bolboretas, conta Manuel Rivas a historia doutra “lapidación” que non tivo a fortuna de contar cun “terapeuta” como Xesús nin cun emboscado de Jünger para detela. Eran tempos ―o comezo da guerra civil― de límites baixos para a covardía e tamén para o heroísmo. En situacións como estas, son os comportamentos medios os que desaparecen. Hai moitas máis cousas no conto que as que se van referir aquí, mais é cousa sabida que a literatura é irresumible e non hai nada que poida evitar o pracer do texto.

Estamos nunha vila ou cidade galega ou en calquera outra parte no ano 1936. Un neno, fillo dun alfaiate, vive medorento coa escola. No seu primeiro día, agochado nos derradeiros bancos, polo medo, mexa por el ante as preguntas do mestre e foxe da clase. Ao día seguinte, o mestre, con faciana de sapo, acólleo con afecto, séntao ao seu carón, chámao polo seu nome e preséntalle os seus compañeiros. Hai un eco do Juan de Mairena de Machado neste mestre, non sei se buscado intencionadamente por Rivas. O mestre é un republicano con sona de ateo. O neno non ten paría con esas cuestións. O seu pai blasfemaba: Sería tamén ateo? A súa nai negábao. O mestre seduce ao neno. Ábrelle un mundo que vai dende Aníbal ata o Pórtico da Gloria. Todos tivemos algunha vez un mestre así (non sei se agora seguen existindo estes mestres), e Pardal, que así se chama o neno, vén de atopalo. Convértese no fornecedor de escaravellos, vagalumes, escornabois e demais bichos para as clases. Son “os bichos do Pardal” que é xa daquela o mellor alumno deste mestre republicano. Os sábados, o mestre recólleo na súa casa para facer excursións. O neno segue aprendendo. Os pais séntense honrados con esa dedicación do mestre a un fillo do que nada esperaban. O pai agradecido sentenciaba: “Os mestres non ganan o que deberían ganar. Son as luces da República”. A nai, escéptica, retranqueira e xa agoiradora, retrucaba: “A República…” O pai agradecido faille un traxe ao mestre. Durante meses o mestre levará posto o traxe que lle regalou o pai do Pardal. Un día, o chamado glorioso alzamento nacional, anúnciase con disparos. Deteñen o mestre. Os nenos recóllense nas casas: o pai de Pardal péchase nun silencio mesto; a nai toma a iniciativa: dispón a eliminación dos papeis comprometedores, o borrado dos actos e os feitos do pasado. Adoutrina a Pardal: “o teu pai nunca foi ateo, nunca blasfemou, nunca lle fixo un traxe ao mestre”. O neno replica incrédulo e pampo: “si que llo fixo”. Hai que ir a misa, facerse ver e perdoar. Todos colaboran, cómplices no esquecemento mutuo. Hai un momento no que se anuncia que os presos serán conducidos dende a cadea ao seu destino inevitable. Pai, nai e fillo fanse ver. Cando os presos saen esposados, Pardal recoñece entre eles ao mestre da cara de sapo. Unha voz -límite 0- inicia os berros. A nai -límite 1 encirra ao seu home para que siga esa voz primeira. En voz baixa, apenas audible, subindo o ton a medida que os demais o fan, o xastre insulta ao mestre: “¡cabrón, comenenos!”, espétalle na cara. O pai xa recrutado, incita ao seu fillo. Este dubida. Ao cabo, colle unha pedra como os demais e persegue ao seu vello mestre que se vai esvaecendo camiño adiante nun coche xa funerario. O neno, enrabechado, ve esvaecer ao lonxe o camión que leva o mestre, sen podelo acantazar coa pedra que sostén na man.

Volverá pasar. Talvez de maneira menos tráxica está xa pasando todos os días. Hai anos que a historia, de maneira tan real como brutal, e a Psicoloxía Social, de maneira experimental, ensináronos que “case” todos, e nese “case” xógase moito, poden cometer crueldades que nunca imaxinaran que serían quen de facelas, se o contexto segue ese rego. Cómpre aquí non esquecer o concepto de banalidade do mal de Hannah Arendt ao que os experimentos psicolóxicos posteriores, dende Milgran a Zimbardo, alicerzaron de xeito mais científico. O mundo está cheo de pais de Pardal, todos o somos ou podemos selo dalgún xeito. Só os emboscados ou os Xesús resisten, velaí a súa necesidade exemplar, e non son moitos. Así deberían ser os intelectuais, menos orgánicos no sentido gramsciano e máis emboscados no sentido jungeriano.

Jünger en La emboscadura conta que cando os nazis se presentan na casa dun “emboscado” socialdemócrata este recíbeos a tiros. Elimina a uns cantos antes de caer abatido. Jünger afirma: este home non aprendera iso no programa do seu partido… non era deses de quen dicía Leon Bloy que saen correndo na procura dun avogado cando están violando a súa nai. Uns cantos como este home, e o nazismo non existiría. Dous ou tres Xesús abondarían para erguer esta guerrilla anti-mimética que aquí agroma. O nazismo, hai que dicilo, e tantas outras cousas. ¿Existen hoxe eses emboscados? Bosque, escribía Jünger, é o nome que lle damos ao lugar da liberdade. Ningún emboscado permite a un poder calquera, por moi superior que sexa, que lle prescriba a lei nin pola propaganda nin pola violencia.

Hai que ir ao bosque. Converterse en lobos massmediáticos, se somos capaces, porque aquí, como en case todo, o que estea libre de pecado que tire a primeira pedra.

Cando algún visitante inxel, abraiado polos mais de 40.000 libros que ateigaban a súa casa, preguntáballe se os lera todos, respondía Umberto Eco cunha definición precisa do que realmente é unha biblioteca: Non é un almacén de libros senón unha ferramenta de traballo. A Cabaleiro pasáballe ás veces algo semellante cando recibía a visita de colegas menos ilustrados, e nunca resulta doado explicar a quen non ten o costume nin a paixón dos libros esta función de ferramenta de traballo que posúen as bibliotecas. A British Library acolle hoxe 17 millóns de libros e medra en 100.000 novos libros cada ano; a Biblioteca François Miterrand en París, garda 12 millóns e recibe 200.000 máis cada ano; a Biblioteca do Congreso en Washington ten mais de 30 millóns de libros e 4.500 empregados que teñen que catalogar sete mil novas adquisicións cada día. Cifras podentes sen dúbida, aínda que sempre estarán lonxe do Universo que outros chaman a biblioteca, como escribía Borges. Os libros son como sementes dispostas a florecer a pouco que atopen unha terra acolledora, o que non sempre é o caso. Steiner lembra, falando destas grandes bibliotecas, que son case todas elas almacéns que gardan libros que dende hai séculos nunca foron abertos e que pode que nunca o sexan, mais que agardan que alguén os volva abrir algún día e os devolva á vida; velaí as razóns de que, segundo Steiner, sexa o resucitado san Lázaro o santo patrón dos andeis destas bibliotecas, o que o leva a pensar que cómpre revisar o concepto de lector tal como hoxe o comprendemos, e tamén o do mesmo libro como formato.

Petrarca foi o primeiro, ou polo menos un dos primeiros que tivo unha biblioteca persoal tal como hoxe as entendemos. Dante, di Gilbert Highet, non tivo moitos libros, mais os que tivo leunos polo miúdo. Petrarca non leu a Biblia nin a Aristóteles tan polo miúdo como Dante, mais as súas lecturas foron moito máis amplas. Foi ademais un pescudador de vellos manuscritos e, como farían despois moitos dos bibliófilos que o seguiron, quixo doar a Venecia a súa biblioteca. Non chegou a facelo porque morreu mentres lía na súa biblioteca, lonxe da Venecia, que puido ser a sede da primeira biblioteca pública de Europa despois da fin do Imperio Romano.

Estas bibliotecas persoais, como a de Petrarca, son formas menores, espazos máis recollidos que as públicas, habitados por xentes lectoras que debullan o saber alí gardado. Cabaleiro era un deses estudosos debulladores. No Ourense dos anos 50 e 60 as noites eran aínda silandeiras. Esas noites caladas eran de Cabaleiro. Aqueles que cruzaban o silencio da cidade podían observar, noite tras noite, a fiestra iluminada do terceiro piso da esquina da rúa Capitán Eloy (hoxe Concordia) co Paseo. Alí lía e escribía Cabaleiro en medio do fume do seu habano e desa ampla, voluminosa e insólita biblioteca reunida non se sabe como, pois os tempos non se prestaban daquela a esas recolleitas. Cabaleiro leu e escribiu moito e fíxoo nunha época onde non existían procesadores de textos, ordenadores, nin buscadores informatizados de bibliografías babélicas. Era unha tarefa para a que cumpría tempo, viaxes, diñeiro e, ás veces, pases de fronteira pouco convencionais. Cando se trataba de escribir, cumpría empregar papel carbón e corrixir unha e outra vez os textos, e foron moitos os mecanógrafos que abandonaron —cansos, abafados e derreados— o ritmo de escritura daquela humanidade desinteresada, da que alguén ten escrito que poucas veces un apelido foi tan merecido.

Cabaleiro foi un home afortunado, mais a pesar dos seus moitos anos de traballo, dos moitos doentes que se achegaban á súa consulta dende os recunchos mais afastados de Galicia ou Portugal, nunca foi un home rico. O seu legado foron obras escritas, hoxe afortunadamente reeditadas, citadas 78 Fíos Santiago Lamas 79 con reiteración e ás veces con mala conciencia, e tamén esa biblioteca hoxe xenerosamente doada para uso público. O fondo Cabaleiro é, con todo, parcial. Só inclúe os libros psiquiátricos, neurolóxicos ou filosóficos relacionados directamente co oficio imposible da saúde mental. Permanecen na súa casa os centos, os milleiros de textos históricos, políticos, literarios ou poéticos que revelan a amplitude da súa curiosidade intelectual. Hoxe, os médicos, nin sequera os psiquiatras, non son así. É pouco doado atopar colegas —do estilo de Rof Carballo, de García Sabell, de Pimentel ou do mesmo Cabaleiro— capaces de moverse con habelencia na disciplina dura do seu traballo clínico diario e nos eidos da arte, da literatura, ou do ensaio. A Medicina e a Psiquiatría fixéronse máis técnicas, pero tamén máis estreitas, e nese camiño talvez se esqueceu aquel principio que Balint establecera hai xa moitos anos: a principal medicina é o médico mesmo.

O Wild West Wind, thou breath of Autumn’s being

Thou, from whose unseen presence the leaves dead

Are driven, like ghosts from an enchanter fleeing,

Yellow, and black, and pale, and hectic red.

No noso país, os ventos terreiros que veñen das chairas do leste, teñen pouca veciñanza. Cómpre baixar ata o sur seguindo os rumbos das antigas naos portuguesas para atopalos entre os trópicos cando se volven alisios e levan sen enganos os barcos ata as indias de Occidente. Son ventos calmos e teimosos que facían que os mariños, que sempre pensan na volta, se puxesen medoños cando vían que o vento mantiña o seu rumbo oeste constante. Eran medos sabidos, pois ata esas latitudes nunca baixa o bárbaro oeste, arroutado, sen solercia, ás veces enrabechado, este si, con veciñanza antiga entre nós. Foi Colón, que navegara polos mares do norte e coñecía as Azores, quen sabía que tiña que ir cara ao sur para ir ao oeste e subir ao norte na procura dos ventos do leste para volver coller o vento que o devolvese ao fogar. Os outros ventos, os do norte e os do sur non teñen para Conrad territorio propio nin son dominantes en ningures, opinión que unha vez máis compartía con Cunqueiro, para quen o vento do norte é asubiador, estreito e fino, que chaman en algures tumbaloureiros, e o vento sur é morno, canso e melancólico, cun aquel outonizo e señardoso. Non sei se os mariñeiros do país estarían de acordo en considerar, con Conrad, ao vento do sur como refoladas coitadas, apenas pequenos príncipes dentro das xineas do mar que abrollan cando o autócrata do oeste fai un pouso… Non sei…

Agora, outono de 2007, segundo informa a prensa con alarma, seica o vento norte xa non visita as rías baixas galegas como tiña por costume, o que fai que non aboien as augas fondas e frías que fan das rías o abondoso viveiro de peixes e mariscos que coñecemos. Tampouco se achega o podente oeste de chuvias fartas, e seica inzan certos malestares bretemosos do corpo, para os que a medicina ten pouco que ofrecer. Hai algunhas sospeitas das razóns deste desleixo dos ventos, e as xentes da meteoroloxía andan inquedas, mais de certo ninguén sabe as razóns desta nugalla do nordés e dos ventos atlánticos. Non sei como se vai arranxar esta situación sen o saber de don Álvaro Cunqueiro, mestre de ventos. Imos apañados.